Od wielu lat w sportach konnych poświęca się dużo czasu, wysiłku i pieniędzy w optymalne przygotowanie koni do zwyciężania. Zależnie od dyscypliny, konie są profesjonalnie selekcjonowane i trenowane. Ocenę ich wydolności fizycznej sprawdza się na sztucznych bieżniach z elektronicznie kontrolowaną szybkością ruchu koni, przy pomocy specjalistycznej aparatury połączonej przewodowo lub telemetrycznie do zwierząt. W ten sposób można ocenić poziom wytrenowania konia. Dla koni zaprzęgowych nie opracowano dotychczas norm wysiłkowej ciężkości pracy. Wśród czynników wywierających największy wpływ na wydolność fizyczną koni wymienia się m.in. rasę, indywidualne cechy i kondycję. Istotnym elementem jest zdrowie koni, ich prawidłowa pielęgnacja, żywienie, właściwe podkuwanie kopyt oraz stosowanie dobrze dobranej uprzęży. W przypadku trasy Palenica Białczańska – Włosiennica, czynnikami mającymi dodatkowy wpływ na ciężkość pracy koni, to jazda niemal cały czas pod górę o zmiennym nachyleniu. Konie, oprócz masy fasiągu z turystami, muszą również „wnieść” na górę własną masę ciała i zdarza się często, że potężnie wyglądający koń nie może sobie poradzić z takim obciążeniem. Ważne jest również prawidłowe dobranie koni w parę (sparowanie). Nie może pracować w parze koń o długim wykroku, z koniem stawiającym małe kroki, gdyż oba konie, idąc nierówno będą się denerwowały i dodatkowo traciły siłę (Bafia 2019). Zdaniem specjalistów medycyny sportowej ludzi i zwierząt najistotniejszym elementem oceny intensywności wysiłku oraz wydolności fizycznej jest notowanie przed, w czasie, i po zakończeniu wysiłku, wskaźników fizjologicznych. Szczególnie łatwe i wiarygodne są pomiary częstości skurczów serca i powysiłkowa ocena tempa restytucji tj. powrotu wskaźników fizjologicznych do wartości wyjściowych (Zatoń 1998, Szarska 2007, Jastrzębska i Zatoń 2019). Celem przeprowadzonych badań była charakterystyka wysiłku koni zaprzęgowych pracujących na trasie do Morskiego Oka w 2019 r. Do oceny wysiłku wykorzystano wskaźnik skuteczności restytucji (WSR) (Tischner i wsp. 2019). Wskaźnik ten, oparty na pomiarach częstości skurczów serca przed wysiłkiem, zaraz po zakończeniu pracy i po krótkim odpoczynku pozwala na określenie siły bodźca wysiłkowego i pośrednio informuje o wydolności fizycznej. Im wyższa wartość wskaźnika WSR tym wykonana praca była lżejsza i/lub lepsza wydolność fizyczna. Materiał i metody Badania przeprowadzono w daniach 31.05-2.06 i 6.07. 2019 r. na 323 koniach. Dla 73 (22%) koni był to pierwszy sezon pracy na trasie do Morskiego Oka. Na początku szlaku do Morskiego Oka, czyli na Palenicy Białczańskiej pierwszy lekarz weterynarii (ortopeda) badał konie w kierunku kulawizn, a drugi lekarz weterynarii notował częstość pracy serca, oddechów i stopień odwodnienia. Kolejny lekarz weterynarii badał natychmiast po przyjeździe koni na Polanę Włosiennica tzw. wysiłkową częstości pracy serca i oddechów oraz stopień odwodnienia. Wzorując się na powysiłkowym pomiarze częstości skurczów serca koni startujących w rajdach długodystansowych, trzeci pomiar częstości pracy serca i oddechów tzw. powysiłkowy, określany jako restytucyjny, przeprowadzano w 2019 r. 10 minut po zakończonym kursie „do góry”, a pomiar końcowy, tuż po powrocie na Palenicę Białczańską. Opis trasy z Palenicy Białczańskiej do Morskiego Oka, charakterystykę koni i sposób ich badania przedstawili wcześniej Kolstrung (2014) i Tischner i wsp. (2019). Uwzględniając masę i fizjologiczną pracę serca u koni oraz czas powysiłkowej kontroli skurczów serca (10 min), przyjęto umownie następującą interpretację Wskaźnika Skuteczności Restytucji (WSR): I grupa - wysiłek bardzo forsowny (długa restytucja): indeks WSR <20%, II grupa - wysiłek forsowny indeks: WSR 20,1-50%, III grupa - wysiłek umiarkowany: indeks WSR 50,1-80% i IV grupa - wysiłek lekki: indeks WSR >80,1%. Z uwagi na niewielki ruch turystyczny w dniach, w których prowadzono kontrolę weterynaryjną koni obciążenie fasiągów podczas jazdy „pod górę” było zróżnicowane. Stowarzyszenie Przewoźników do Morskiego Oka z Gminy Bukowina Tatrzańska dostarczyło, na potrzeby tych badań, raport z wyszczególnieniem 64 (20,%) badanych przez nas koni, które trasę z Palenicy Białczańskiej do Polany Włosienica w 2019 r. ciągnęły fasiąg „na pusto”, Pozostałe 259 koni ciągnęły fasiągi z 1-12 pasażerami, w tym z 8-12 pasażerami 100 (31%) koni. Wg. obliczeń Kolstrunga (2013) masa fasiągu wynosi 540 kg, a masa pasażera ok. 80 kg., co oznacza, że różnice masy, który para koni ciągnęła fasiąg do góry wahały się od ok. 620 kg (masa fasiągu + woźnica) do ok. 1580 kg (masa fasiagu + 12 pasażerów). Wyniki i omówienie Spoczynkowa częstości pracy serca (HR) zdrowych koni mieści się w granicach 36-42 ud/min i jest uzależniona od rasy, stanu fizjologicznego, stopnia wytrenowania oraz wieku zwierzęcia. Zwiększenie HR następuje niemal natychmiast po rozpoczęciu pracy. Podczas wysiłku HR może wzrosnąć nawet siedmiokrotnie i osiągać maksymalnie 240

For many years in horse sports a lot of time, effort and money has been devoted to the optimal preparation of horses for victory. Depending on the discipline, horses are professionally selected and trained. The assessment of their physical capacity is checked on artificial treadmills with electronically controlled speed of horse movement, using specialized equipment wired or telemetrically connected to animals. In this way, you can assess your horse's training level. So far, no standards for stress work heaviness have been developed for sled horses. Among the factors that have the greatest impact on the physical capacity of horses, there are race, individual characteristics and fitness. An important element is the health of horses, their proper care, nutrition, proper shoeing of hooves and the use of well-chosen harness. In the case of the Palenica Białczańska - Ślubiennica route, factors that have an additional impact on the horses' hard work is riding almost all the time up a slope with a variable slope.Horses, in addition to the weight of the fascia with tourists, must also "bring" their own body weight upwards and it often happens that a powerful-looking horse cannot cope with such a load. It is also important to pair horses correctly (pairing). A horse with long lunges cannot work in tandem with a horse taking small steps, because both horses, going unevenly, will be nervous and additionally lose strength (Bafia 2019). According to specialists in sports medicine of humans and animals, the most important element in assessing the intensity of effort and physical performance is recording before, during and after the effort physiological indicators. Particularly easy and reliable are the measurements of heart rate and post-exercise assessment of the rate of restitution, i.e. the return of physiological indicators to baseline (Zatoń 1998, Szarska 2007, Jastrzębska and Zatoń 2019). The purpose of the conducted research was to characterize the effort of sled horses working on the route to Morskie Oko in 2019.The restitution effectiveness index (WSR) was used to assess effort (Tischner et al. 2019). This indicator, based on the measurement of pre-exercise heart rate, immediately after finishing work and after a short rest allows the determination of the strength of the exercise stimulus and indirectly informs about physical capacity. The higher the WSR value, the lighter and / or better the physical performance was done. Material and methods The tests were carried out in dishes 31.05-2.06 and 6.07. 2019 on 323 horses. For 73 (22%) horses it was the first working season on the route to Morskie Oko. At the beginning of the trail to Morskie Oko, i.e. on Palenica Białczańska, the first veterinarian (orthopedist) examined horses for lameness, and the second veterinarian noted heart rate, breathing and dehydration. Another veterinarian examined the horses immediately after the arrival of the Klieniennica Glade. stress heart rate and breathing and dehydration. Following the post-workout measurement of the heart rate of horses competing in long-distance rallies, the third measurement of heart rate and breathingpost-workout, referred to as restitution, was carried out in 2019 10 minutes after the course "up", and the final measurement, just after returning to Palenica Białczańska. The route description from Palenica Białczańska to Morskie Oko, the characteristics of the horses and the way they were tested were previously presented by Kolstrung (2014) and Tischner et al. (2019). Taking into account the mass and physiological work of the heart in horses and the time of post-workout control of heart contractions (10 min), the following interpretation of the Restitution Effectiveness Index (WSR) was conventionally adopted: Group I - very strenuous effort (long restitution): WSR index <20%, Group II - strenuous effort index: WSR 20.1-50%, Group III - moderate effort: WSR index 50.1-80% and Group IV - light effort: WSR index> 80.1%. Due to the low tourist traffic on the days when the veterinary control of horses was carried out, the load on rails during uphill driving varied.The Association of Transporters to Morskie Oko from the Commune of Bukowina Tatrzańska provided, for the purposes of this research, a report detailing 64 (20,%) of the horses examined by us, which route from Palenica Białczańska to Polana Ślubienica in 2019 was pulled by "empty", Other 259 horses were hauled with 1-12 passengers, including 8-12 passengers with 100 (31%) horses. By. Kolstrung calculations (2013), the mass of the hauling is 540 kg, and the mass of the passenger is approx. 80 kg, which means that the weight differences that a pair of horses pulled the haul ranged from approx. 620 kg (mass of haul + coachman) to approx. 1580 kg (fasiag weight + 12 passengers). Results and discussion The resting heart rate (HR) of healthy horses is between 36-42 thighs / min and depends on the race, physiological state, level of training and age of the animal. HR increases almost immediately after starting work. During exercise, HR can increase up to sevenfold and reach a maximum of 240